شفاف‌سازی عملکرد سامانه رهتاب در حوزه توزیع مرغ زنده
- سامانه رهتاب
- هوشمندسازی معاملات مرغ
- سامانه تنظیم بازار
- توزیع مرغ زنده
- قیمت مرغ
امروزه کمتر کسی است که در صنعت مرغ گوشتی فعالیت داشته باشد و از موضوع سامانه‌سپاری در فرایندهای تامین و توزیع مرغ گوشتی که در بسیاری از استانها اجرا شده است، بی‌اطلاع باشد. سامانه رهتاب که به عنوان مبدع طرح هوشمندسازی فرایندهای تامین و توزیع مرغ در کشور شناخته می‌شود، اکنون در حال نزدیک شدن به پنجمین سال فعالیت خود بوده و ارزش‌آفرینی متعددی برای بازار کالاهای اساسی علی‌الخصوص مرغ گوشتی داشته است. با این‌حال گاهاً ابهامات و سؤالات بسیاری در مورد نقش رهتاب در مدیریت بازار مرغ گوشتی و حدود اختیارات این سامانه در ساماندهی و مدیریت بازار مطرح می‌شود که لازم است این موضوع به صورت دقیق و کارشناسی‌شده مورد بررسی قرار گیرد.
از همین رو در گزارش پیشرو با بررسی نقش سامانه رهتاب در حوزه تامین و توزیع مرغ زنده و تفکیک نقش آن با هر یک از سازمان‌های دولتی و تشکل‌های خصوصی استانی، تلاش شده است تا به دغدغه‌ها و ابهامات تامین‌کنندگان مرغ زنده، مشخصاً مرغداران پرورش‌دهنده مرغ گوشتی، پاسخ داده شود و در سه حوزه اصلی مورد ابهام، عملکرد سامانه رهتاب شفاف گردد. این سه حوزه عبارتند از:
- 1 - قیمت‌گذاری مرغ زنده در زنجیره تامین مرغ گوشتی در سطح استانها چگونه انجام می‌شود؟
- 2 - راهکار رهتاب برای کاهش زمان تسویه حساب و وصول مطالبات مرغداران چیست؟
- 3 - سامانه رهتاب در شرایط بیشبود عرضه نسبت به تقاضا مرغ، چگونه به مدیریت و ساماندهی بازار کمک می‌کند؟
قیمت‌گذاری مرغ زنده در زنجیره تامین مرغ گوشتی در سطح استانها چگونه انجام می‌شود؟
قیمت فروش مرغ زنده همواره چالش مهمی برای مرغداران بوده است؛ از قدرت چانه‌زنی کمتر با کشتارگاه‌ها در برخی از برهه‌های زمانی گرفته تا قیمت مصوبی که نیاز است با تحلیل و کارشناسی دقیق‌تری برای این کالای مهم تعیین شود، همگی باعث می‌شود که مرغداران برای تامین مؤلفه‌های لازم مانند نهاده و خوراک و جوجه یک روزه و در نهایت پایداری تولید خود با مشکلاتی دست و پنجه نرم کنند.
اما با وجود قیمت‌گذاری مصوب برای مرغ زنده به صورت کشوری، قیمت این کالا در بازار آزاد بر اساس عرضه و تقاضای روزانه تعیین می‌شود و گاهاً این دو نرخ با یکدیگر اختلاف بسیاری پیدا می‌کنند.
با این حال به منظور مدیریت و تنظیم بازار مرغ به منظور حمایت توأم از تولیدکننده و مصرف‌کننده در حوزه قیمت‌گذاری و همچنین تأمین فراوانی در بازار به وسیله نگهداشت مرغ تولیدی در استان، قانون‌گذاران نسبت به قیمت‌گذاری و تعیین قوانین توزیع متناسب با شرایط بازار و ابلاغ این تصمیمات به سامانه رهتاب اقدام می‌نمایند.
در این بین سامانه رهتاب به عنوان راهکار هوشمند مدیریت و بهینهسازی زنجیره تامین مرغ گوشتی، با ارائه گزارشات لحظه‌ای و داده‌های شفاف به سیاست‌گذاران مربوطه، در مورد وضعیت روزانه عرضه مرغ در هر حلقه از زنجیره تامین، آن‌ها را در قیمت‌گذاری هدفمند و تصمیم‌گیری‌های بهتر یاری می‌کند.
نکته حائز اهمیت این است که فعالان و صاحب نظران باید به‌خوبی نسبت به تفکیک نقش‌ها و حیطه اختیارات «ناظران» و «مجریان» بازار و عملکرد هر یک از آن‌ها بر اساس رسالتشان آگاهی داشته باشند. از این‌رو باید بیان کرد که اساساً سامانه هوشمند در حوزه قیمت‌گذاری نقشی نداشته و تعیین این که چه قیمتی در سامانه ثبت می‌گردد در حوزه اختیارات سامانه مذکور نیست.
راهکار رهتاب برای کاهش زمان تسویه حساب و وصول مطالبات مرغداران چیست؟
طبق روال سنتی بازار مرغ، وصول مطالبات مرغداران از خریداران مرغ زنده به مدت حدودا ۶۰ تا 90 روز به طول می‌انجامید که گاهی حتی پیگیری بدهی‌ها امکان پذیر نبوده و تأخیر در فرآیند وصول، منجر به تأخیر در تولید مجدد مرغداران میشد و ضررهای زیادی به چرخه تولید مرغ زنده وارد می‌کرد؛ همچنین مرغداران برای پیگیری مقدار و قیمت دقیق معاملات خود با خریداران سند و مدارک معتبری در اختیار نداشتند که این خود فرصتی برای سودجویی برخی عوامل مهیا می‌نمود.
با توجه به اهمیت این موضوع برای مرغداران، طبیعتاً سامانه‌های هوشمند باید بتوانند راهکاری برای کاهش زمان وصول مطالبات مرغداران ارائه دهند و برای ایشان ارزش‌آفرینی داشته باشند؛ بنابراین سامانه رهتاب دو راهکار کلیدی برای تسریع در پرداخت مطالبات مرغداران فراهم کرده است که هرکدام را بررسی خواهیم کرد:
- 1 - رهتاب با فراهم‌آوردن شرایط وصول سریع‌تر وجوه آن دسته تراکنش‌های فروش که در بستر سامانه اتفاق می‌افتد، به تأمین و تنظیم نقدینگی کشتارگاه‌ها کمک می‌نماید؛ به‌گونه‌ای که کشتارگاه بخشی از مبلغ سفارشات را به‌صورت پیش پرداخت و مابقی را پس از تحویل کالا دریافت می‌کند، که به این ترتیب کشتارگاه‌ها نیز می‌توانند مطالبات مرغداران را زودتر تسویه کرده و گردش سرمایه سریع‌تر اتفاق بیوفتد.
- 2 - راهکار دیگری که رهتاب برای این موضوع درنظر گرفته است، ایجاد ابزار و قابلیت‌های نرم‌افزاری لازم برای اطمینان از تسویه‌حساب سریع‌تر کشتارگاه‌ها با مرغدار است که به دو روش زیر امکان‌پذیر خواهدبود:
- پرداخت خارج از سامانه
در این حالت اگر تسویه حساب کشتارگاه با مرغدار به صورت نقدی انجام نشود یا پرداخت آن با تأخیر انجام شود، مرغداران می‌توانند این موضوع را به شرکت تعاونی شهرستان خود اطلاع دهند. سپس شرکت تعاونی به عنوان نماینده مرغداران شهرستان، این موضوع را به اتحادیه مرغداران استان منتقل می‌کند.
اتحادیه مرغداران به عنوان متولی اصلی عرضه مرغ استان، بر بستر قراردادها و تضامین مالی که پیرو این قراردادها دریافت داشته این قابلیت را دارد که سفارشات کشتارگاه‌های بدهکار را «تایید نکند» و اگر سقف بدهی آن‌ها بالاتر از حد معمول باشد اجازه سفارش‌گذاری به آن کشتارگاه تا زمان وصول مطالبات مرغداران داده نخواهد شد.
- پرداخت الکترونیکی داخل سامانه
امکان انجام تسویه حساب سفارشات مرغ زنده، از طریق درگاه‌های بانکی در سامانه رهتاب امکان‌پذیر است؛ به این شکل که میزان بدهی کشتارگاه‌های بدهکار در سامانه ثبت می‌شود و مدت زمان پرداختی نیز برای آن تعیین می‌شود و در صورت عدم پرداخت بدهی، کشتارگاه بدهکار نمی‌تواند سفارشی ثبت نماید. همچنین تنظیمات پرداخت مثل مهلت پرداخت، تخفیف و قسط‌بندی نیز براساس درخواست مرغداران قابل تغییر است؛ بدین ترتیب کشتارگاه مطالبات خود را به صورت مستقیم و بدون واسطه از طریق درگاه پرداخت، به حساب شرکت‌های تعاونی شهرستان واریز کرده و سپس شرکت تعاونی تسهیم وجوه برای مرغداران را انجام می‌دهد.
لازم به ذکر است این قابلیت هم اکنون برای بسیاری از استان‌های میزبان سامانه رهتاب اجرایی نشده است، اما در صورت درخواست اتحادیه مرغداران استان و در صورت توافق با کشتارگاه‌های صنعتی طیور اجرای این قابلیت امکان‌پذیر خواهد بود.
سامانه رهتاب در شرایط بیشبود عرضه نسبت به تقاضا مرغ، چگونه به مدیریت و ساماندهی بازار مرغ زنده کمک می‌کند؟
ماهیت بازار کالاهای تولیدی مانند مرغ گوشتی، شرایط بیشبود عرضه نسبت به تقاضا را ایجاد می‌کند و ناخواسته تولیدکنندگان از جمله مرغداران ضررهای متعددی از این شرایط متحمل می‌شوند؛ از این رو مدیریت تولید و پیش‌بینی درست عرضه و تقاضای بازار در دوره‌های بیشبود تا حدودی می‌تواند میزان اثرات مخرب این شرایط را کاهش دهد. سامانه رهتاب نیز برای ساماندهی بیشتر و کاهش اثرات مخرب چنین نوساناتی در بازار، راهکارهای مختلفی درنظر گرفته‌است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
میزکارهای سامانه رهتاب برای ناظران و راهبران استانها این امکان را ایجاد کرده که بتوانند به‌صورت لحظه‌ای فرآیند‌های تامین و توزیع مرغ را رصد کنند و تصمیم‌گیری دقیق‌تری در مورد قیمت‌گذاری، مدیریت عرضه و ... در شرایط بیشبود داشته باشند. همچنین در شرایط بیشبود، ابزار مدیریتی برای اتحادیه مرغداران استان در سامانه ایجاد شده‌است که می‌تواند تمامی عرضه‌های روزانه مرغ استان را مدیریت کنند؛ به‌گونه‌ای که سفارش‌گذاری مرغ زنده در دو یا چند مرحله امکان‌پذیر است و اتحادیه می‌تواند بر مبنای شاخص‌های مهمی نظیر تعداد تلفات گله‌ها، عمر گله، موقعیت جغرافیایی واحد مرغداری و میزان وفاداری مرغداران به شبکه، بارهای عرضه شده را اولویت‌بندی کند. به این ترتیب ابتدا بارهایی که از اضطرار بیشتری برخوردار است، در سامانه عرضه شده و کشتارگاه‌ها می‌بایست تا اتمام کل بارهای اضطراری سهمیه خود را از آن خرید کنند. بنابراین اتحادیه مرغداران استان نقش مهمی در مدیریت و اولویت‌بندی بارهای مرغ زنده در شرایط بیشبود بر عهده خواهد داشت که می‌تواند به کاهش ضرر و زیان مرغداران و تزریق آرامش به بازار کمک کند.
بدین ترتیب مشخص شد که سامانه رهتاب در حوزه مدیریت بازار مرغ، دارای رسالت مشخصی بوده و تلاش می‌کند که بیشترین ارزش ممکن را برای کلیه عوامل بازار از تولیدکننده تا مصرف‌کننده، خلق کند. ازطرفی بنابر ضرورت مدیریت بازار، متولیان استانی از جمله ناظران و راهبران یک سری قوانین مشخصی را وضع نموده که هدف از آن‌ها نیز ساماندهی وضع بازار، توزیع عادلانه و حمایت مستمر از بخش تولید، توزیع و مصرف خواهد بود. اما نکته حائز اهمیت این است که تحقق این اهداف منوط به سه شرط زیر است:
- 1 - «نهاد تصمیم‌گیرنده» می‌بایست در شرایط مختلف بازار تصمیمات درستی اتخاذ کند.
- 2 - «سامانه هوشمند» به‌عنوان بستر مدیریت بازار، به‌خوبی مورد استفاده قرار گیرد و بتواند با انعطاف‌پذیری مناسب و پوشش‌دهی کلیه نیازهای بازار به اجرای درست تصمیمات کمک نماید.
- 3 - در نهایت تصمیمات و قوانین وضع شده، به‌صورت مستمر رصد و نظارت شود و در صورت نیاز به موقع اصلاح یا تکمیل گردد.
چنانچه این سه شرط محقق شود و «نهاد تصمیم‌گیرنده» و «سامانه هوشمند» به‌درستی در کنار یکدیگر نقش‌آفرینی نموده و از ظرفیت‌های سامانه که شامل اطلاعات، گزارشات و ابزارهای تنظیمی است به‌طور کامل و درست استفاده شود، می‌توانیم در نهایت شاهد رفع چالش‌های کلیه ذینفعان بازار مرغ باشیم.
